RELIGIE ALTERNATYWNE – Model Starka i Loflanda

Najbardziej znany i popularny, wielokrotnie testowany i poprawiany – a więc w tym sensie „klasyczny” model konwersji religijnej

Każdy kolejny etap stanowi warunek następnego, cały proces można więc uznać za system sit przepuszczających coraz drobniejsze ziarna. Prawdziwie nawróconym jest ten, kto przejdzie go do końca.

Źródło: Lofland John, Stark Rodney, 1965, Becoming a World-Saver: A Theory of Conversion to a Deviant Perspective, American Sociological Review, Dec, vol 30, Issue 6, p 862-875.

1. Napięcie

naprężenie, frustracja, deprywacja czy inna wersja rachunku hedonicznego

‚odczuwalne napięcie jest konieczne, ale daleko od bycia wystarczającym warunkiem konwersji’ … ‚stwarza pewne dyspozycje do działania. Ale napięcie można rozładować na wiele różnych sposobów’. Autorzy podają kilka konkretnych przykładów owego napięcia: od niezrealizowanego bogactwa, wiedzy, sława, prestiż, niewyjaśnione dla osoby halucynacje etc. Problemy te nie różnią się zasadniczo od tych odczuwanych generalnie w populacji. ‚Z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora jednakże okoliczności te nie były wyjątkowo opresywne’ większość ludzi w społeczeństwie doświadcza jakichś frustracji.
Kandydaci do konwersji przeżywali je jednak jako głębsze, trwające dłużej niż większość ludzi.

2. Typ perspektywy rozwiązywania problemów

perspektywa z jakiej definiują sytuację i możliwe sposoby wyjścia. Problemy można rozwiązywać z perspektywy politycznej, psychologicznej albo religijnej. Albo się widzi źródła problemu w świecie społecznym, albo w sobie samym, albo w świecie nadprzyrodzonym.

Kandydaci do konwersji byli zaskakująco niedoinformowania, jeśli chodzi o świeckie możliwości rozwiązania ich problemów. Jednocześnie ‚odrzucali tradycyjny religijny punkt widzenia jako bezduszny (spiritless), martwy, etc.’ ‚jednak zachowują ogólną skłonność do nadawania wypadkom religijnego sensu’.

3. Poszukiwanie

‚każdy definiuje siebie jako poszukiwacza religijnego, osobę poszukującą satysfakcjonującego religijnego systemu znaczeń by przy jego pomocy zinterpretować i znaleźć rozwiązanie dla własnego niezadowolenia i każdy podejmował pewne działania, aby ten cel osiągnąć’

Gdy nie udało im się znaleźć rozwiązania na żadnej z dróg, a ich perspektywa pozostaje ograniczona do poglądu religijnego, a jednocześnie ‚postrzegają konwencjonalne instytucje religijne jako nieodpowiednie źródło rozwiązań’. […] ‚Niektórzy skaczą z kościoła do kościoła z grupy modlitewnej do grupy modlitewnej prowadząc swe poszukiwania w ramach względnie konwencjonalnych instytucji.’ Inni zagłębiają się w wiedzę okultną, uprawiają intensywne czytelnictwo.

‚Plątaniu się między religiami towarzyszyły dwa fundamentalne postulaty, które w sposób bardziej szczegółowy określały ideologiczne komponenty wzorca „poszukującego”:’

1) wierzyli w możliwość interwencji istot nadprzyrodzonych w sprawy świata materialnego

2) mieli teologiczną koncepcję wszechświata – poza wszelkimi zmysłowymi wydarzeniami istnieje cel, dla którego wszystkie przedmioty istnieją, również człowiek istnieje na ziemi, bo ma do spełnienia jakiś cel

Przekonania te zawarte były w przesłaniu, jakie do kandydatów kierowała ta grupa. Musi zatem zachodzić pewna zgodność – na dość ogólnym poziomie – między uprzednimi a nowymi przekonaniami

4. Punkt zwrotny

krótko przed albo jednocześnie ze swym spotkaniem z grupą wszyscy kandydaci do konwersji osiągnęli to, co określali jako ‚punkt zwrotny’ w swym życiu: wszystkie dawne linie działań zawiodły albo zostały zakłócone, i stanęli przed okazją bądź koniecznością zrobienia czegoś innego ze swym życiem.

Mogą to być: przerwana chorobą kariera, przybycie do nowego miasta, ktoś zraził się do studiów, dzieci opuściły dom rodzinny, bankructwo, porzucenie studiów, migracja, utrata pracy, niepowodzenie w biznesie, ukończenie czy niepowodzenie w szkole.

‚ich znaczenie polega na tym, że wzmogły świadomość i potrzebę podjęcia jakichś działań jeśli chodzi o problemy a jednocześnie dawały im nową możliwość uczynienia tego. Punkty zwrotne były sytuacjami, w których stare zobowiązania i sposoby działania zostały zmniejszone, a nowe uczestnictwo stało się pożądane i możliwe.’

5 Uczuciowe więzi z członkiem kultu

‚Rozwój lub obecność jakiejś pozytywnej emocjonalnej, interpresonalnej odpowiedzi wydaje się być niezbędny dla przerzucenia mostu nad przestrzenią między pierwszym poddaniem się oddziaływania przesłania grupy i zaakceptowaniem jej prawdy.’

‚Szczególnie istotne jest zauważyć, że konwersja często przebiegała wzdłuż istniejących uprzednio więzi przyjaźni między parami czy w sieci.’

Więzi między rekrutem a jednym lub więcej z członków, które nie były wspierane przez uprzednią przyjaźń z nowym konwertytą często przybierają formę poczucia natychmiastowego i potężnego porozumienia z wierzącym’. ‚ostateczne nawrócenie jest zaakceptowaniem poglądów swego przyjaciela’.

6.Uczuciowe więzi poza kultem

Okoliczności ‚uczyniły z konwertytów „społecznymi atomami”; dla nich pozakultowe powiązania były nieistotne. Bardziej typowa sytuacja: konwertyci byli powiązani z bliskimi osobami, ale z żadnym na tyle intymnie, by były świadome, że zachodzi konwersja albo by wzajemna relacja była wystarczająca by usprawiedliwić interwencję.’ Często były to inne osoby poszukujące.

Inne więzi było osłabione z powodu geograficznego dystansu albo świadomego zaniechania utrzymywania komunikacji przynajmniej w tym temacie, dopóki nowa wiara się nie utrwali. Gdy istniały emocjonalne więzi z obecnymi i świadomymi outsiderami konwersja stała się sprawą niepewną. Targanie przez rywalizujące emocjonalne lojalności i rozbieżne wersje rzeczywistości jakim podlega osoba zwiększa emocjonalne napięcie.

‚Jeśli zewnątrz-kultowe więzi wytrzymają napięcie emocjonalnego i ideologicznego flirtu z grupą, konwersja nie dokona się.’

‚Większość mogła odpaść od względnie konwencjonalnego społeczeństwa niezauważona, zabierając ze sobą co najwyżej swych współ-poszukujących przyjaciół’.

7. Intensywna interakcja

‚konkretna, codzienna, a nawet cogodzinna dostępność dla członków grupy, która zakłada fizyczna bliskość totalnego konwertyty. Intensywne wystawienie na interakcje oferuje sposobność wzmacnienia i dopracowania początkową niezobowiązującą zgodę na światopogląd grupy’ a w dalszej perspektywie uczynienie z niego narzedzia interpretowania każdego wydarzenia z życia konwertyty

Dotychczasowe 6 czynników wystarczają do stania się werbalnym wyznawcą. ‚Większość totalnych nawróconych ostatecznie daje do dyspozycji swe życie kultowi. Zmiana taka zachodzi w zaangażowaniu, sugerujemy, jako rezultat intensywnej interakcji z członkami grupy, a nie zachodzi, gdy takiej interakcji brak.’