Kurs wolnego czytania – Lekcja 5

Gdy już udało nam się określić znaczenie wszystkich najważniejszych terminów składających się na globalną strukturę teoretyczną autora musimy potraktować serio ważną maksymę Hegla, że siedzibą sensu nie jest zdanie, ale system. Musimy zatem określić jakie relacje zachodzą między poszczególnymi zdefiniowanymi wcześniej kategoriami. Mogą to być stosunki „wynikania, zakładania, opozycji, przechodzenia kategorii i też w swoje przeciwieństwo i w jakościowo odmienne formy ogólności”.

Dla przykładu: Gdy przyjrzymy się Spencerowskiej typologii społeczeństw, to zobaczymy, że poszczególne jej elementy wynikają z typu dominującej społecznej działalności, a ta jest rezultatem oddziaływania warunków w jakich społeczeństwo funkcjonuje oraz wpływu charakteru społecznego. Cała reszta jest logiczną konsekwencją tych elementów.

Opozycja zachodzi między Spencera kategorią „społeczeństwo wojownicze” i „społeczeństwo produkcyjne”, a także (choć nieco pod innymi względami) między „społeczeństwem produkcyjnym”, a trzecim typem, który wyróżnił. Nie da się zrozumieć jednego z tych typów w oderwaniu od swego przeciwieństwa. Sam Spencer używa jednego do wyjaśnienia drugiego i trzeciego typu społecznego. Inny typ relacji: gdy Marks powiada, że po pewnym czasie społeczne stosunki produkcji z form rozwoju sił produkcji przeobrażają się w ich kajdany.

Zakłada to podejście relacyjne i strukturalne: dany element często uzyskuje odmienne znaczenie w ramach odmiennej struktury.