Wszystkie systemy historiozoficzne podzielić można na trzy kategorie. Na dzieje ludzkie trzy tylko są możliwe zapatrywania, które nadto, jak się zdaje, stanowią trzy stopnie rozwoju myśli ludzkiej, lubo każdego czasu te różne zapatrywania obok siebie istnieją, i każdy z trzech stopni rozwoju zawsze równocześnie ma swoich przedstawicieli, toczących z sobą walkę o prawdziwość i uprawnienie poszczególnych swych stanowisk i zapatrywań. Trzy te zapatrywania są: teistyczne, racjonalistyczne czyli wolnościowe i naturalistyczne.
Według pierwszego zapatrywania, dzieje ludzkie są dziełem świadomej celów swoich i celowo działającej Opatrzności. Z zapatrywania tego wynika dla filozofii historii zadanie zbadania woli i zamiarów Opatrzności… źródłem zaś poznania tychże w tym wypadku jest religia 1)
Według drugiego zapatrywania, dzieje ludzkie są dziełem ducha ludzkiego; człowiek, jako istota obdarzona rozumem i wolnością umysłową, działa z zupełną świadomością celów, które rozum mu wskazuje. Kierunek filozofii historii, opierający się na tym zapatrywaniu, musi w dziejach ludzkich widzieć manifestacją rozumu ludzkiego, i dalszy bieg dziejów zawisłym uczynić od coraz większego wykształcenia i wydoskonalenia tego rozumu. Kierunek ten stawia postęp ludzkości, jako treść dziejów; o postępie tym zaś wątpić nie może, widząc jawnie rozwój rozumu ludzkiego w tysiącznych wynalazkach, odkryciach i udoskonaleniach. Rozum i postęp: oto są godła kierunku racjonalistycznego filozofii historii.
Trzecie zapatrywanie na dzieje ludzkie nazwać by można naturalistycznym. Uważa ono ludzkość za cząstkę wszechświata i przyrody, podlegającą tak samo, jak całość, odwiecznym prawom natury. Nie wolna wola ani rozum ludzki rozstrzygają o losach ludzkości; lecz te odwieczne prawa, które żelazna koniecznością ciążą nad życiem rozwojem wszech jestestwa. Na tym zapatrywaniu opierając się filozofia historii, może tylko jedno postawić sobie zadanie, to jest: zbadanie tych stałych i odwiecznych praw, rządzących rozwojem ludzkości, której dzieje mają dla niej tylko znaczenie procesu naturalnego, odbywającego się wiecznie według tych samych prawideł.
Czy trzy te zapatrywania na dzieje ludzkie przedstawiają trzy stopnie rozwoju myśli ludzkiej, czy można zatem twierdzić, że pierwsze przeważało w przeszłości, drugie w teraźniejszości, a trzecie ma szansę opanowania myśli ludzkiej w przyszłości? August Comte zdaje się wierzyć w taki rozwój umysłu ludzkiego, który według niego, jak już wspomnieliśmy, przebiega trzy fazy, odpowiadające powyższym trzem zapatrywaniom, mianowicie: teologiczną, metafizyczną i pozytywną. Zauważyć jednak trzeba, że stanowczy sąd o takim przebiegu rozwoju ducha ludzkiego polega na wierze w postępowość tego rozwoju. Trzeba by więc najprzód udowodnić, że w rozwoju umysłowym ludzkości postęp taki się odbywa, o czym pomówimy na innym miejscu. Tutaj tylko tyle powiedzieć możemy, że kierunek teologiczny, który w Europie w wiekach średnich i aż do wieku 18-go prawie wyłącznie panował, znacznie został zachwiany przez kierunek racjonalistyczny, (Comte nazywa go metafizycznym), mający dzisiaj przewagę w Europie, i że kierunek naturalistyczny (a właściwie pozytywny) nie wielkimi do dziś dnia poszczycić się może rezultatami.
1) Patrz niżej księgę IV, ustęp o religii